Het woord surmenage klinkt misschien wat ouderwets, maar de betekenis is actueler dan ooit. Het komt van het Franse surmenage, wat letterlijk “overbelasting” betekent (sur = over, ménage = werk of beheer). In de geneeskunde en psychologie verwijst het naar een toestand van langdurige geestelijke of lichamelijke vermoeidheid door aanhoudende druk of inspanning. Met andere woorden: je vraagt structureel te veel van jezelf, en je lichaam trekt aan de noodrem.

Hoewel het begrip vooral in de vorige eeuw veel werd gebruikt, duikt het de laatste jaren weer vaker op, met name in de context van werkstress en mentale overbelasting. Veel mensen herkennen de klachten, maar gebruiken tegenwoordig eerder het woord burn-out. Toch is er een belangrijk verschil tussen die twee.

Wat is surmenage precies?

Bij surmenage is er sprake van een disbalans tussen wat iemand van zichzelf vraagt en wat het lichaam of brein nog aankan. De batterij loopt langzaam leeg, zonder dat je het direct doorhebt. Je gaat door, want er “moet” nog zoveel: deadlines, mails, vergaderingen, sociale verplichtingen. Tot het moment dat de klachten zich opstapelen. De energievoorraad raakt uitgeput, waardoor iemand zich voortdurend moe, gespannen of prikkelbaar voelt. Slapen helpt niet echt meer; je wordt nog steeds vermoeid wakker. Je kunt minder goed nadenken, vergeet dingen sneller en kleine taken voelen ineens als een berg werk.

Het lichaam laat vaak ook van zich horen: hoofdpijn, een drukkend gevoel op de borst, gespannen schouders of een onrustige ademhaling zijn veelvoorkomende signalen. Surmenage is dus geen plotselinge aandoening, maar een proces. Het sluipt erin. Vaak merk je pas hoe moe je eigenlijk bent als je eindelijk stopt.

Het verschil tussen surmenage en burn-out

De termen surmenage en burn-out worden regelmatig door elkaar gebruikt, maar betekenen niet precies hetzelfde. Surmenage is in feite de voorloper van een burn-out: het is de fase waarin je nog kunt herstellen als je op tijd ingrijpt.

• Surmenage betekent overbelasting. Je reserves zijn flink aangesproken, maar nog niet volledig uitgeput. Met voldoende rust en aanpassing van je levensstijl kun je herstellen.
• Burn-out betekent letterlijk “opgebrand zijn”. Je kunt niet meer. Zelfs simpele taken voelen onmogelijk. Het lichaam heeft dan langdurige rust en vaak professionele begeleiding nodig om te herstellen.

Het herkennen van surmenage is daarom cruciaal. Wie op tijd gas terugneemt, kan een burn-out meestal voorkomen.

Hoe herken je dit proces?

De signalen van surmenage kunnen per persoon verschillen, maar de meest voorkomende klachten zijn:

• Vermoeidheid die niet verdwijnt, ook niet na een weekend rust
• Slechter slapen of ’s nachts piekeren
• Hoofdpijn, nek- en schouderklachten
• Een kort lontje, sneller emotioneel of geïrriteerd
• Minder concentratie, moeite met prioriteiten stellen
• Gevoel van onrust of “altijd aanstaan”
• Minder plezier in dingen die je normaal leuk vindt
  

Sommige mensen ervaren ook lichamelijke verschijnselen zoals hartkloppingen of een drukkend gevoel op de borst. Dat kan beangstigend zijn, maar is vaak een reactie van het lichaam op langdurige spanning. Een huisarts of bedrijfsarts kan helpen om vast te stellen of er sprake is van surmenage, en uitsluiten dat er een lichamelijke oorzaak speelt.

Herstel bij surmenage

Herstellen van surmenage vraagt tijd én bewustwording. Het begint meestal met één simpele, maar vaak moeilijke stap: pauze nemen. Je lichaam en geest hebben rust nodig om te herstellen. Dat betekent niet dat je wekenlang op de bank moet liggen, maar wel dat je tijdelijk minder doet. Minder werken, minder plannen, minder moeten. Daarnaast helpt het om de oorzaak van de overbelasting te onderzoeken. Waar zit de druk precies? Komt het vooral van werk, van thuis, of van je eigen hoge verwachtingen? Het antwoord is persoonlijk, maar essentieel om blijvend te herstellen.

Enkele praktische stappen die kunnen helpen:

• Grenzen stellen. Leer vaker ‘nee’ te zeggen, ook als dat ongemakkelijk voelt.
• Regelmaat inbouwen. Een vaste structuur in je dag geeft je brein rust.
• Beweging. Wandelen of rustig sporten helpt spanning af te voeren.
• Digitale rust. Zet je meldingen uit en gun je brein prikkelarme momenten.
• Slaap prioriteit geven. Een vast slaapritueel (licht dimmen, telefoon wegleggen) helpt om echt te herstellen.

Sommige mensen vinden steun bij een psycholoog of stresscoach. Professionals zoals Stressontlader kunnen helpen om patronen te doorbreken en nieuwe gewoontes aan te leren die stress verminderen.

Kun je surmenage voorkomen?

Voorkomen is beter dan genezen, zeker bij surmenage. Dat begint bij zelfkennis: weten wat je grenzen zijn, hoe je lichaam reageert op spanning en wat je nodig hebt om te herstellen. Regelmatige ontspanning, ook als je denkt dat het niet nodig is, is de beste preventie. Kleine gewoontes kunnen groot verschil maken. Even ademhalen tussen taken door, een korte wandeling tijdens de lunch, of de dag afsluiten zonder schermen, het zijn simpele handelingen met groot effect. Ook werkgevers spelen een rol: een cultuur waarin rust en herstel normaal zijn, voorkomt dat werknemers structureel overbelast raken.